Artikelen en blogs

Ik onderging mijn laryngectomie precies 8 jaar vóór het moment dat ik dit stuk begon te schrijven. Ik hoop dat u door de inhoud beter gaat begrijpen hoe uw stem tot stand wordt gebracht en wordt gehoord nadat u uw operatie hebt ondergaan.

U vraagt zich wellicht af hoe een laryngectomie uw stem na de operatie zal beïnvloeden. Laten we, voordat we hierop ingaan, eens kijken naar wat een stem is en waar deze vandaan komt. Vervolgens kunnen we gaan begrijpen hoe we onze stem na de operatie terug kunnen krijgen.

Simpel gezegd wordt een stem tot stand gebracht door trillingen; de trilling die uw stem teweegbrengt vóór de operatie komt uit uw larynx. De lucht wordt door de larynx geperst waardoor de stembanden gaan trillen. Door deze trilling ontstaat de stem.

De operatie verlegt uw luchtpijp naar de opening in uw hals, zodat u geen lucht meer kunt inademen door uw mond en neus zoals u altijd hebt gedaan. In plaats daarvan ademt u de lucht in en uit via uw stoma. Ook is uw larynx weggehaald zodat er geen stembanden meer zijn die kunnen trillen om uw stem tot stand te brengen. Dus na de operatie moeten we trillingen creëren waarmee de lucht een nieuwe stem tot stand brengt. Er zijn 3 soorten stemgeving die kunnen worden gecreëerd nadat u uw operatie hebt ondergaan:

• Slokdarmspraak (oesofagusspraak)
• Elektrolarynxspraak
• Tracheo-oesofagusspraak (spreken met een stemprothese)

Bij tracheo-oesofagusspraak en slokdarmspraak gebruik gemaakt van het bovenste gedeelte van uw oesofagus/slokdarm om de trillingen te produceren die nodig zijn om geluid voor spraak te creëren. Bij slokdarmspraak worden kleine beetjes lucht ingeslikt, die bij opboeren de trilling veroorzaken. Bij tracheo-oesofagusspraak komt de uitgeademde lucht via de stemprothese in de slokdarm. Voor elektrolarynxspraak is een apparaat nodig dat op elektronische wijze geluid produceert. U bepaalt met uw medisch team welke methode(s) het beste is/zijn voor u. Welke methode u ook kiest, uw stem zal anders klinken dan vóór de operatie. De meeste mensen kunnen met een stemprothese zonder veel moeite praten nadat ze een training hebben gevolgd en hebben geoefend. Het aanleren van slokdarmspraak kost over het algemeen meer tijd en training.

Tracheo-oesofagusspraak met behulp van een stemprothese is de meest voorkomende en natuurlijk klinkende spraakmethode die momenteel gebruikt wordt. Het wordt ook beschouwd als de meest succesvolle methode, omdat het een natuurlijk klinkende, moeiteloze stem creëert. Uw chirurg zal een tracheo-oesofaguspunctie (TEP) uitvoeren tussen uw trachea/luchtpijp en uw oesofagus/slokdarm en plaatst daar een klein siliconen buisje: een stemprothese. Dit kan tijdens uw laryngectomie worden gedaan of later als u hersteld bent.

De stemprothese maakt het geluid niet maar laat lucht vanuit uw longen naar uw slokdarm stromen om geluid te produceren. Wanneer u uw stoma afdicht om te praten, stroomt de lucht uit uw longen door de stemprothese naar uw slokdarm. De slokdarm gaat dan trillen en produceert geluid. Dat geluid verplaatst zich vervolgens naar de mond en wordt in spraak omgezet. De stemprothese is een eenrichtingsventiel dat opengaat wanneer u praat en dichtblijft wanneer u eet/drinkt. De stemprothese moet gemiddeld om de 2-3 maanden worden verwisseld door uw behandelaar in het ziekenhuis. U kunt uw stemprothese snel en gemakkelijk leren gebruiken. Wellicht kunt u al de eerste keer dat u het probeert met heel weinig moeite goed communiceren.

De meeste mensen leren meteen na de operatie in het ziekenhuis een elektrolarynx/kunstlarynx te gebruiken. Dit is een elektronisch apparaat dat geluid produceert dat kan worden omgezet in spraak. Het geluid komt in uw mond terecht door het apparaat tegen uw hals of wang te plaatsen of door een klein rietje in uw mond te doen. Als het geluid zich in uw mond bevindt, beweegt u uw lippen, tanden en tong om dat geluid in spraak om te zetten en te communiceren. Sommige mensen gebruiken dit als hun belangrijkste manier om te praten en anderen gebruiken het als back-upmiddel of om in een lawaaierige omgeving gehoord te worden. Het kan anderen wat tijd kosten om u te kunnen verstaan. Maar met oefening en training van hun logopedist kunnen de meeste mensen zich verstaanbaar maken.

Een andere manier om na de operatie te praten is door gebruik te maken van slokdarmspraak. Slokdarmspraak maakt gebruik van het bovenste gedeelte van uw oesofagus/slokdarm om het geluid te maken. Hoe het werkt is dat u de lucht die zich in uw mond bevindt met lippen en tong naar uw slokdarm duwt. Bij het opboeren van deze lucht gaat het weefsel in uw slokdarm trillen waardoor geluid wordt geproduceerd. Dat geluid verplaatst zich vervolgens naar uw mond, en u beweegt uw lippen, tanden en tong om dat geluid in spraak om te zetten. Voor slokdarmspraak is geen hulpmiddel of prothese nodig. Het kan echter tijd en geduld kosten om te leren en heeft een lager slagingspercentage dan andere communicatiemethodes.

Laten we kijken hoe onze stem na de operatie verandert. Er zijn een aantal veranderingen in onze stem nadat we de operatie hebben ondergaan. Voor de duidelijkheid, ik gebruik een stemprothese om te praten.

Duidelijkheid

Uw stem zal anders klinken; als u lange zinnen gebruikt kunnen de woorden die u probeert uit te spreken minder duidelijk worden, dus probeer langzaam te spreken en kortere zinnen te gebruiken.

Articulatie

Sommige klanken, woorden of zelfs letters kunnen minder gemakkelijk te produceren zijn en daar is enige oefening voor nodig. Het kan bijvoorbeeld lastiger zijn om woorden uit te spreken die met de letter H beginnen.

Taalkundige factoren

Uw spraak kan minder gevarieerd worden qua toon en volume, dus probeer duidelijk en langzaam te spreken.

Ademsteun

Dit is een veel groter aandachtsgebied en ik zal het verderop bespreken. De belangrijkste conclusie met betrekking tot ademsteun is dat u moet leren hoe u de buikademhaling kunt gebruiken. Na verloop van tijd kunt u dit zonder erover na te denken, maar u zult het eerst moeten leren.

Verstaanbaarheid

Na uw operatie kan het lastiger voor u zijn om u in een lawaaierige omgeving verstaanbaar te maken.

Stabiliteit

Uw stem kan af en toe minder stabiel zijn, met name als u moe bent of lang achter elkaar gepraat hebt. Denk er ook aan om uw stemprothese schoon te houden als u gebruik maakt van tracheo-oesofagusspraak.

Flexibiliteit

U zult minder manieren hebben om uw stem te gebruiken, maar u kunt uw stem aanpassen om toch te kunnen varieren.

Uithoudingsvermogen

Omdat praten na uw operatie een actieve handeling is en u gebruikmaakt van de buikademhaling om uw stem te versterken, kunt u moe worden nadat u lang achter elkaar gepraat hebt.

Gemak

U kunt zich ongemakkelijk voelen als u na uw operatie gaat praten. Probeer zo ontspannen mogelijk te zijn als u uw stem gebruikt.

Dit zijn nog maar een paar van de dingen waarmee u rekening moet houden als u na uw operatie gaat praten. Bovenstaande lijst is geenszins volledig.

Tijdens mijn eigen proces na mijn operatie heb ik over al het bovenstaande nagedacht en dat doe ik nog steeds dagelijks. Ik vind de kwaliteit van mijn stem goed. Mensen vragen me waarom mijn stem zo goed is en dat is eigenlijk eenvoudig: ik bedenk hoe mijn stem klinkt als ik rekening houd met al het bovenstaande wanneer ik met iemand een gesprek voer. Voordat ik naar een vergadering ga, vóór ik uit eten ga, oefen ik met mijn stem!

Mijn proces ging echter niet over rozen; in de loop van de jaren heb ik moeten leren hoe mijn stem verschillende aspecten van mijn leven beïnvloedt. Ik heb moeten leren accepteren hoe mijn stem voor de rest van mijn leven wordt gehoord door anderen met wie ik communiceer. Hieronder volgt een aantal van deze aspecten waar ik rekening mee moet houden en die ik moet accepteren in mijn proces. Ik zal de diverse veranderingen beschrijven en hoe ik ze overwon om het beste leven te leiden dat ik maar kan.

Persoonlijkheid

Ik ben groot van stuk, een ex-rugbyer met een grote uitstraling. Hoe kon ik na mijn operatie dezelfde persoonlijkheid behouden, ik stond immers bekend om mijn harde stem? Gelukkig hangt je karakter niet alleen maar af van je stem, ook al is je stem wel een kenmerkend element. Mijn karakter wordt niet bepaald door mijn stem; je persoonlijkheid is je hele persoon!

Accent

Ik kom uit Lancashire, een streek in het noordwesten van Engeland waar mensen een heel herkenbaar accent hebben. Ik was aangenaam verrast toen ik besefte dat ik mijn accent nog steeds had toen ik mijn stem terugkreeg. Dit komt omdat (en dat wist ik van tevoren helemaal niet) accenten door mondbewegingen worden gevormd. Wie had dat gedacht?

Sociale contacten

Dit was een hele belangrijke voor mij: hoe kan ik meedoen in grotere groepen waar veel mensen door elkaar heen praten en een luidruchtige omgeving creëren? Een tijdlang ging ik niet uit, maar er kwam een moment dat ik dat niet meer oké vond. Dus als ik nu uitga met vrienden en familie houden we altijd rekening met de omgeving; ik ga altijd in het midden van de groep zitten en steek mijn hand op als ik een opmerking wil maken als onderdeel van het gesprek. Al mijn vrienden en familie begrijpen dit gebaar en het heeft mij aangemoedigd om net zo sociaal te zijn als vóór mijn operatie.

Inkomen / Kan ik succes hebben?

Dit was een kwestie waar ik wel even mee bezig ben geweest. Mijn eerste gedachten waren: “Hoe kan een inkomen verdienen en voor mijn familie zorgen en kan ik succes hebben?” Toen ik eenmaal volledig van mijn operatie was hersteld, moest ik over mijn beroepsmatige toekomst nadenken. Ik was al meer dan 35 jaar verpleegkundige en ik wist dat ik niet meer in dezelfde omgeving kon werken als vroeger. Dus ging ik ervoor zitten en dacht ik na over mijn opties. Gelukkig heb ik een beroep dat veel verschillende werkomgevingen kent en ik kon als wijkverpleegkundige gaan werken in plaats van op een drukke afdeling.

Lichaamsbeweging

Na mijn operatie kon ik niet veel bewegen omdat ik bij de minste inspanning buiten adem raakte. In de loop van de tijd heb ik mijn lichaamsbeweging weer opgebouwd en met behulp van HME’s die zijn ontwikkeld voor gebruik tijdens het sporten merk ik dat ik veel kan doen van wat ik vóór mijn operatie deed.

Uiterlijk

Na mijn herstel en toen ik terug begon te komen in de samenleving, maakte ik me erg druk over het feit dat mensen mijn stoma konden zien. Ik voelde dat mensen hun blik meteen op mijn stoma zouden richten voordat ze mij zouden aankijken. Om dit tegen te gaan, bracht ik al mijn overhemden naar een naaister en liet er klemmetjes in naaien zodat niemand de stoma en HME kon zien. Dit werkte prima, maar na een tijdje realiseerde ik me dat als ik mensen voor het eerst ontmoette, ze me vol verwarring aankeken en ik wist dat ze dachten: “Waarom klinkt deze man zo vreemd?” Ook moedigden mijn familie en vrienden me aan om mijn overhemd open te maken en ze herinnerden mij eraan dat dit was wie ik nu was! Na een jaar of twee besefte ik zelf ook dat ik dit was en dat mensen mij moeten accepteren zoals ik ben. Ik ga dit stoma niet meer kwijtraken, ik houd hem voor de rest van mijn leven. Dus liet ik alle klemmetjes weghalen en dat voelde goed. Dit is wie ik ben en mensen accepteren mij. Ik realiseerde me ook dat mensen naar mijn stoma/HME kijken omdat ik anders ben. Een laryngectomie is zeldzaam. In mijn loopbaan als verpleegkundige had ik maar één ander ontmoet die dezelfde operatie had ondergaan als ik. Mensen zijn van nature nieuwgierig en meestal heel meelevend.

Seksueel welzijn

Ik heb dit in mijn artikel opgenomen omdat ik het belangrijk vind om bij stil te staan. Toen ik net thuiskwam uit het ziekenhuis en tijdens de vroege herstelfase van mijn proces was ik me er niet zo van bewust, maar naarmate de tijd verstreek kreeg ik het gevoel alsof mijn fysieke aantrekkelijkheid door de stoma in mijn hals was aangetast. U als lezer denkt misschien dat u onaantrekkelijk bent voor uw partner? Mijn beste advies is om in alle openheid met uw partner over uw zorgen te praten en ik weet zeker dat de reactie die u krijgt, is dat u nog steeds dezelfde bent als vóór uw operatie!